Kedilerde diyabetes mellitus, insülin hormonunun mutlak (Tip 1) veya göreceli (Tip 2) yetersizliği sonucunda glukoz metabolizmasında bozulmaya yol açan, yaygın görülen bir endokrin hastalıktır. Kedilerde en sık rastlanan formu Tip 2 diyabettir ve bu formda periferal dokuların insüline olan duyarlılığı azalmıştır (insülin direnci).
Fizyopatoloji
İnsülin, glukozun hücre içine taşınması ve enerji olarak kullanılması ya da glikojen olarak depolanmasında kritik rol oynayan bir pankreatik hormondur. İnsülin eksikliği veya hedef hücrelerde insüline karşı direnç gelişmesi durumunda, glukoz hücre içine alınamaz ve hiperglisemi meydana gelir. Böbrek eşiğinin aşılması durumunda glukoz idrarda glukozüriye neden olur; bu da osmotik diürez yoluyla poliüri ve dolayısıyla polidipsiye yol açar.
Klinik Bulgular
Kedilerde diyabetin başlıca klinik belirtileri şunlardır:
- Polidipsi ve poliüri: En yaygın belirtilerdendir. İdrarda glukozun varlığı osmotik diüreze neden olur.
- Polifaji: Hücre içi glukoz eksikliği sonucu hipotalamik açlık merkezinin sürekli uyarılmasıyla oluşur.
- Kilo kaybı: Enerji ihtiyacını karşılamak üzere vücut protein ve yağ depolarını kullanır.
- Kas kütlesinde azalma ve tüy kalitesinde bozulma
- Bitkinlik, dehidratasyon ve bitkin görünüm
- Bitkisel sinir sistemi etkilenmesi sonucu oluşan bitkisel nöropati (plantigrade yürüyüş, ayak bileklerinin yere temas etmesi)
Tanı Yöntemleri
Diyabetes mellitusun tanısı genellikle şu bulgulara dayanır:
- Persistan hiperglisemi: Kan glukoz düzeylerinin referans aralık üzerinde olması.
- Glukozüri: İdrarda glukoz varlığı.
- Fruktozamin testi: Son 1-2 haftalık ortalama glukoz düzeyini değerlendirmede kullanılır ve stres hiperglisemisinden ayırıcı tanı yapmayı sağlar.
Ayırıcı tanıda hipertiroidizm, kronik böbrek hastalığı, karaciğer hastalıkları ve üriner sistem enfeksiyonları gibi diğer sistemik hastalıklar göz önünde bulundurulmalıdır.
Etiyoloji ve Predispozan Faktörler
Diyabetin oluşumu multifaktöriyel olup aşağıdaki faktörler riski artırabilir:
- Obezite: İnsülin direncini artırır.
- Yüksek karbonhidrat içeren diyet: Kediler doğal olarak obligat karnivor olup düşük karbonhidratlı diyetlere adaptedir.
- İleri yaş: Orta yaş üstü kedilerde daha sık görülür.
- Kastrasyon ve cinsiyet: Erkek ve kısır kedilerde daha yaygındır.
- Genetik yatkınlık ve bazı ilaçların kullanımı (örneğin glukokortikoidler)
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi multimodal olup, temel olarak şu bileşenlerden oluşur:
1. İnsülin Tedavisi
Tedavinin temel taşını subkutan yolla uygulanan insülin oluşturur. Günde genellikle iki kez enjeksiyon yapılır. Kediler enjeksiyonlara iyi tolere edebilir. Kullanılan başlıca insülin türleri:
- Glargin (Lantus®): Uzun etkili; remisyon şansı en yüksek olan insülin türüdür.
- Prozinc (PZI): Veteriner kullanımına özel, uzun etkili insülin.
- Vetsulin®, NPH, Novolin N: Orta etkili insülinler; daha sık doz ayarı gerektirir.
İnsülin doz ayarlamaları, evde veya klinikte yapılan glukoz eğrileri ile yapılır. Doz artırımları genellikle yedi ila 14 gün arayla değerlendirilir.
2. Diyet Yönetimi
Yüksek proteinli ve düşük karbonhidratlı konserve mamalar tercih edilmelidir. Bu diyet:
- Glisemik kontrolü iyileştirir
- Kilo kaybına yardımcı olur
- Bazı kedilerde insülin ihtiyacını ortadan kaldırabilir (remisyon)
3. Vücut Ağırlığı ve Egzersiz
Obez kedilerde kilo kaybı, insülin duyarlılığını artırır. Kontrollü egzersiz, oyun aktiviteleri ve düzenli öğün saatleri diyabetin yönetiminde destek sağlar.
4. Eşzamanlı Hastalıkların Kontrolü
Enfeksiyonlar, periodontal hastalıklar, hipertiroidizm gibi sistemik durumlar insülin direncini artırabilir ve diyabet yönetimini zorlaştırır. Bu nedenle eşlik eden hastalıkların teşhis ve tedavisi önemlidir.
5. Hipoglisemi Yönetimi
Acil durum olarak kabul edilen hipoglisemi, insülin doz aşımı veya öğün atlanması durumlarında gelişebilir. Belirtileri şunlardır:
- Letharji
- Ataksi
- Kasılmalar
- Bilinç bulanıklığı
- Aşırı salivasyon
Bu durumda derhal glukoz (örneğin %5-10 şekerli su veya mısır şurubu) uygulanmalı ve veteriner desteği alınmalıdır.
Komplikasyonlar: Diyabetik Ketoasidoz (DKA)
Tedavi edilmeyen olgular diyabetik ketoasidoz tablosuna ilerleyebilir. Bu tablo ciddi elektrolit bozuklukları, asidoz ve dehidratasyonla karakterizedir ve yoğun bakım gerektirir. DKA mortalitesi yüksektir ve hastane koşullarında 3-10 gün süren yoğun sıvı ve insülin tedavisi gerektirir.
Remisyon ve Uzun Dönem Prognoz
Uygun diyet, düzenli insülin tedavisi ve vücut ağırlığının kontrolüyle bazı kedilerde remisyon sağlanabilir. Remisyon, kedinin dört ay boyunca insüline ihtiyaç duymadığı klinik durum olarak tanımlanır. Ancak bu durum geçici olabilir; düzenli glisemik kontrol ve veteriner izlemi devam etmelidir.
Prognoz, büyük ölçüde hayvan sahibinin tedavi protokolüne uyumu ve veteriner kontrol sıklığına bağlıdır. Kan şekeri düzenli izlenen, insülin uygulaması sürdürülen ve diyeti düzenlenen kediler, yıllarca kaliteli bir yaşam sürdürebilir.